Eenzaamheid bij ouderen
Iedereen voelt zich weleens eenzaam. De een al wat vaker dan de ander. Vooral als we ouder worden, lijken we vaker last te hebben van dat gevoel. Ruim een derde (28,3%) van de 75-plussers is dan ook af en toe eenzaam. Soms zelfs zo erg dat het een slechte invloed heeft op hun gezondheid. Maar hoe ontstaat een gevoel van eenzaamheid? En hoe kunt u een oudere helpen om zich minder eenzaam te voelen?
Wat is eenzaamheid bij ouderen?
Eenzaamheid is een gevoel van gemis van een (hechte) emotionele band of contact met anderen. Iemand kan zich sociaal of emotioneel eenzaam voelen. Bij sociale eenzaamheid gaat het om het gemis van sociale contacten en bij emotionele eenzaamheid over het gebrek aan diepgaande relaties. Daarom kunnen een scheiding, het verlies van een partner of een verhuis ertoe leiden dat ouderen zich eenzaam gaan voelen. Ze kunnen een combinatie van beide vormen ervaren. Hoe eenzaam iemand zich voelt, is heel persoonlijk.
Een gevoel van eenzaamheid is ook iets anders dan een sociaal isolement. Als we spreken van een sociaal isolement, dan hebben we het over de situatie waarin iemand zich bevindt. De oudere heeft weinig tot geen sociale contacten, wat die persoon eenzaam kan maken. Eenzaamheid is dan ook een gevoel. Dat maakt het moeilijk om te meten én op grote schaal te behandelen. De ene persoon kan zich eenzamer voelen dan de andere. Mannen zijn bijvoorbeeld vaker eenzaam dan vrouwen. Voor mannen is het vaak het gemis van sociale contacten, terwijl vrouwen vaker last hebben van emotionele eenzaamheid. En over het algemeen neemt het gevoel ook toe met het ouder worden. Als we ouder worden, voelen we ons eenzamer, zo blijkt uit het rapport van de National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (NASEM).
De oorzaken
Omdat je pas eenzaam bent als je dat zelf zo ervaart, wordt het ook wel een onzichtbaar probleem genoemd. Het gemis van een partner kan tot een gevoel van eenzaamheid leiden. 19,2% van alle Europese inwoners is ouder dan 65 jaar. Ruim een derde (32,1%) van hen woont alleen, dat zijn 130 miljoen mensen. Ook pensionering en werkloosheid vergroten de kans op eenzaamheid. Net als geldproblemen, omdat het er vaak voor zorgt dat iemand niet mee kan doen met (sociale) activiteiten. Dit geeft 10% meer kans op eenzaamheid.
Daarnaast kunnen ook persoonlijke omstandigheden een rol spelen. Depressieve gevoelens versterken het gevoel van eenzaamheid bijvoorbeeld. Ook een chronische ziekte of lichamelijke beperking kan ervoor zorgen dat iemand zich eenzaam of zelfs heel eenzaam kan voelen. Dit wordt dan vooral veroorzaakt door onbegrip van anderen of het niet zelfstandig deel kunnen nemen aan activiteiten. Een groot deel van de ouderen krijgt hiermee te maken: ruim 80% van de 65-plussers heeft minstens één (chronische) aandoening. Ouderen lopen daarom meer risico op gevoelens van eenzaamheid.
Het sociaal netwerk speelt een grote rol
Betekenisvolle relaties zijn belangrijk voor de levenskwaliteit én voor de gezondheid, aldus het wetenschappelijk tijdschrift The Journal of Health and Social Behaviour. Het sociaal netwerk van iemand speelt dus een belangrijke rol. Dat kan bestaan uit onder andere mantelzorgers, familieleden, vrienden, collega’s en buren; iedereen met wie een sociale relatie wordt aangegaan. Hoe kleiner het sociaal netwerk, hoe groter de kans dat de oudere eenzaam is. Maar als er onderling vertrouwen en ondersteuning is tussen het netwerk en de oudere, is de omvang minder belangrijk.
Gevolgen
Iemand die langdurig eenzaam is, kan diverse gezondheidsproblemen krijgen. Uit onderzoek van een universiteit uit Amerika blijkt dat eenzaamheid bij ouderen verschillende symptomen kan veroorzaken. Vooral depressies, verslavingen, hart- en vaatziekten en slaapproblemen komen vaak voor. Kortstondige gevoelens van eenzaamheid zijn niet erg, het wordt pas gevaarlijk als er geen einde komt aan het gevoel. Vaak uit eenzaamheid zich zo dat mensen slecht voor zichzelf gaan zorgen. Een slechte persoonlijke hygiëne, te weinig beweging en te weinig voeding kunnen geestelijke en lichamelijke klachten in de hand werken of verergeren. Het effect van chronische eenzaamheid is zelfs zo heftig dat het te vergelijken is met het roken van 15 sigaretten per dag. Eenzaamheid wordt ook wel gezien als een neerwaartse spiraal. Als iemand zich eenmaal eenzaam voelt, kunnen de kleinste dingen er al voor zorgen dat die persoon nog verder vereenzaamt.
Herken eenzaamheid bij ouderen
Om eenzaamheid te herkennen, is het belangrijk om goed op de signalen te letten. Volgens WaveLine, een organisatie die de strijd aanbindt met eenzaamheid, zijn er verschillende signalen. Als iemand vaak ziek lijkt te zijn, een negatief zelfbeeld heeft, mensen op afstand houdt en veel waarde hecht aan materialistische dingen, dan is de kans groot dat dit wordt veroorzaakt door een gevoel van eenzaamheid. Voorkomen is beter dan genezen. Wacht daarom niet totdat iemand al sterk vereenzaamd is, maar help die persoon al vóór de geplande verhuis of pensionering.
Eenzame ouderen écht helpen
Om een eenzame oudere te kunnen helpen, is het belangrijk dat dat de oorzaak wordt achterhaald. Soms gaat het om meerdere oorzaken. Het kan helpen om het sociaal netwerk te vergroten. Door de oudere bijvoorbeeld te laten aansluiten bij een club of vereniging. Ook vrijwilligerswerk, tuinieren en uitstapjes kunnen goede oplossingen zijn. Het is belangrijk dat er goed wordt gekeken naar de oorzaken én de behoeften van de eenzame oudere. Dat kan eventueel in samenspraak met hulpverleners, zoals de huisarts of de thuisverpleging. Soms zijn een luisterend oor en hulp bij het aanvaarden van het verlies al voldoende om de eenzaamheid van de oudere te verhelpen.
Meer over gezondheid